Qazaqstan toǵyz joldyń torabynda ornalasqan.  Onyń óte úlken paıdasy bar. Óıtkeni tranzıttik tasymal arqyly qazynaǵa   qomaqty qarjy túsedi. Sonymen qatar munyń strategıalyq mańyzy da bar.

Halyqaralyq kólik dálizinde ornalasqan bizdiń memleket shyndyǵynda qazir de, bolashaqta da munyń paıdasyn kóretini ras. Jalpy bul halyqaralyq dáliz bolǵandyqtan eń aldymen joldyń sapaly bolǵany jaqsy. Bir ǵana mysal, Batys Eýropa-Batys Qytaı jolynyńǵ sapasy qandaı jaqsy!

Árıne, jol – tirshiliktiń kúretamyry. Shyǵystan batysqa qaraı nemese kerisinshe, batystan shyǵysqa kún saıyn aǵylyp jatqan kólikter aǵynyena kózsúısinip qaraýǵa bolady. Qaıta sońǵy jyldary elimizdegi joldardyń sapalylyǵy kúrt artty. Bul túsinikti de. Bir ǵana mysal, halyqaralyq dálizdiń sapaly bolýyna memleket te atsalysyp, barynsha nazar aýdaryp otyr. Memleketaralyq baılanystar órbigen saıyn tranzıttik tasymal da arta túsedi.  Árıne, Qazaqstannyń teńizge shyǵatyn joly joq. Biraq ózine strategıalyq, ekonomıkalyq turǵydan upaı alatyn tusy bar. Mysaly, Eýropaǵa aparatyn joldyń barlyǵy da Qazaqstan Respýblıkasynyń jer aýmaǵyn basyp ótedi. Demek, bul–halyqaralyq dáliz. Biraq paıdaly tusy da osy.

Qazaqstannyń tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaev óz Joldaýynda nemese halyqpen kezdesýlerinde myna bir máseleni únemi aıtyp keledi. Eýrazıalyq baǵyttaǵy ınfraqurylymdy damytý –turaqty túrde nazarda bolatyn joba. Sondyqtan da  bolashaq úshin Nazarbaev oǵan qyrýar qarjy jumsalǵanyn sóz etip, odan Qazaqstan  aldaǵy ýaqytta  paıda kóretinin de ashyq aıtqan. Bir ǵana mysal, Qazaqstan terıtorıasyn basyp ótetin «Batys Eýropa- Batys Qytaı» halyqaralyq dáliziniń uzyndyǵy jalpy alǵanda 8445 shaqyrymdy quraıdy. Onyń ishinde Qazaqstandaǵy joldyń uzyndyǵy 2787 shaqyrym shamasynda. Aıta ketý kerek, atalǵan dáliz Qazaqstannyń bes oblysyn, atap aıtqanda, Jambyl, Qyzylorda, Aqtóbe, Túrkistan jáne Almaty oblysynyń aýmaǵyn basyp ótedi.  

Al munyń qazaqstandyqtar úshin qanshalyqty paıdasy bar?

Birinshiden, joldyń jaǵdaıy durystalady.

Ekinshiden, jol halyqaralyq talapqa, standartqa saı salynady. Úshinshiden, eski jol sapasyz jáne onymen júrý uzaq ýaqyt aldy.

Tórtinshiden, sapaly jol júrgizýshiler osy artyq ketken ýaqytty qysqartty.

Besinshiden, jol boıynda servıstik qyzmet kúrt  damydy.

Altynshydan, sapaly tamaq beretin zamanaýı kafe, asqanalar tıimdi baǵamen halyqqa qyzmet kórsete bastady.

Jetinshiden, halyqaralyq dáliz Qazaqstan ekonomıkasynyń damýyna oń serpin berdi.

Segizinshiden, aımaqtar arasynda ekonomıkalyq saýda-sattyq kúsheıdi.

Árıne, mundaı mysaldardy odan ary qaraı tizip, jalǵastyra berýge bolady. Qalaı aıtqanda da,  Batys Eýropa – Batys Qytaı halyqaralyq jobasy Qazaqstan úshin «ǵasyr kelisimi» boldy. Oǵan  Eýropalyq qaıta qurý jáne damý banki», «Azıa damý banki», «Islam damý banki»  jáne taǵy basqa qarjy ınstıtýttary qarjy quıdy.

Ras búginde zymyrap, toqtaýsyz aǵylyp jatqan kólik aǵynyna búginde toqtaý joq. Ózińiz de osy jolmen júrip ótseńiz, bir nárseni anyq baıqaısyz. Taza, taqtaıdaı jol eń aldymen kóńilińizdi kóteredi. Árıne, barar jerińizge jyldam ári qaýipsiz jaǵdaıda tezirek jetkenge ne jetsin?!

Jalpy bul  «ǵasyr jobasy»  ıdeıasy qalaı dúnıege keldi? Bul eń aldymen Elbasy, elimizdiń tuńǵysh prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń bastamasymen dúnıege kelgenin jáne ómirsheń bolǵanyn aıta ketý kerek.  

Elbasy, Qazaqstannyń tuńǵysh Prezıdenti «Batys Eýropa-Batys Qytaı» halyqaralyq dálizin salý týraly bastamany alǵash ret 2008 jyly aıtty. Osy jyly Qazaqstan halqyna arnaǵan Joldaýynda  Elbasy bul halyqaralyq dálizdiń mańyzy qazir de, bolashaqta da  zor bolyp, arta túsetinin qadap aıtty. Sóıtip Reseı prezıdentimen osy halyqaralyq joldy Reseı terıtorıasy arqyly jalǵastyrýǵa kelisti. Sonan soń bir jyl ótkennen keıin Qytaımen ortaq kelisimge keldi. Sóıtip úshjaqty qoıylǵan memleketaralyq memorandýmnyń arqasynda «Batys Eýropa-Batys Qytaı» jobasy ómirge qadam basty. Mine qazir osy halyqaralyq dálizdiń ıgiligin halyq ta, syrttan keletin júrgizýshiler de kórip jatyr. Osy joldy salý arqyly Qazaqstannyń tranzıttik áleýeti artty. Bir ǵana mysal, buryn Qytaı Sýes kanaly arqyly Eýropa qurlyǵyna  ónimin tasymaldaıtyn bolsa, qazir eksporttalǵan ónimder Qazaqstan aýmaǵy arqyly ótedi. Bir jaǵynan jol qysqarsa, ekinshi jaǵynan ýaqyt merzimi de qysqardy. Buryn Eýropaǵa jóneltiletin Qytaı taýarlary teńiz arqyly 40-45 kúnde jetkizilip júrse, Qazaqstan aýmaǵyndaǵy jol arqyly ol kúrt qysqardy. Endi 10-12 kúnde Qytaıdan shyqqan konteıner júk kóligi Eýropaǵa jetetin boldy.  

Bul oraıda Qazaqstan da óziniń tranzıttik áleýetin jyl ótken saıyn arttyrýdy josparlaýda. Bul oraıda 2020 jylǵy qaraı elimiz konteınerlermen tasymaldanatyn júktiń mólsherin 2 mıllıon tonnaǵa deıin jetkizýdi kózdep otyr. Aldaǵy ýaqytta tasymaldan túsetin tabys ta molaıa túspek. Elbasy osyǵan baılanysty tranzıttik tasymal arqyly keletin paıdany 5,5 ese arttyrýǵa tapsyrdy. Árıne, munyń barlyǵy da oryndalatyn múmkindigi bar nárse. Naqty aıtqanda, qomaqty qarjy salynǵan «Batys Eýropa-Batys Qytaı» halyqaralyq dálizinen túsetin paıda da aldaǵy ýaqytta qomaqtylana qorjynǵa túsetini anyq. Onyń ústine aldaǵy jyldary atalǵan halyqaralyq dálizdiń keıbir bóligin aqyly etý de josparda bar.  

Taǵy bir aıta ketetin bir nárse, «Batys Eýropa-Batys Qytaı» halyqaralyq jobasynyń paıdalanýǵa berilýi  búgingi tańda týrızm salasynyń kúrt jandanýyna sebepker bolyp otyr. Onyń ústine osy joldyń boıynda Qazaqstannyń qanshama tarıhı eskertkishteri men baı, kóne jádigerleri jatyr. Áli de talaı rýhanı qazynalyq keshender boı kótermek. Munyń barlyǵy da týrıserdiń qyzyǵýshylyǵyn arttyrady jáne de jergilikti kelýshiler de, otandyq týrıser de munyń tarıhı mańyzyn aıqyn sezinip otyr dep aıta alamyz.

Árıne munyń barlyǵy da Elbasy qol qoıǵan 100 naqty qadam Ult josparynan bastaý alyp  otyrǵany  sózsiz. Ult josparynyń 65 -qadamynda «Qazaqstandy kólik-kommýnıkasıalyq aǵymdarǵa ıntegrasıalaý. Eýrazıalyq transkontınentaldyq dáliz» mýltımodeldik  kólik dálizin qurý. Ol Orta Azıadan Eýropaǵa júk tranzıtin kedergisiz júzege asyrýǵa múmkindik beredi», - dep atap kórsetilgen. Demek, jol uzarǵan saıyn elimizdiń tranzıttik áleýeti de arta túsedi. Bizde «Eýrazıalyq transkontınentaldyq dálizdiń» áleýetin aıqyn sezine bastadyq. Óıtkeni  bul jol qazirgi ýaqytta ekonomıkanyń kúretamyry bolyp otyr. Biz ázirge júzege asyp, paıdalanýǵa berilgen Qazaqstan terıtorıasy arqyly ótetin eń úlken «Batys Eýropa- Batys Qytaı halyqaralyq dálizin ǵana sóz ettik. Árıne, elimizdiń tranzıttik áleýetin arttyratyn basqa da halyqaralyq baǵyttar jeterlik. Ol jóninde áńgime keıinirek..

Erkin Qaldan, sarapshy